Tym razem temat wpisu został wybrany głosowaniem w grupie Po Prostu Włoski – Parliamo italiano 🙂 Mowa zależna i niezależna w języku włoskim najczęściej pojawia się w książkach na zaawansowanych poziomach, ale niektóre podstawowe zasady warto znać nawet jeśli nie jesteśmy jeszcze na bardzo wysokim poziomie. Właśnie w taki sposób spróbuję przedstawić zasady, żeby osoby mniej zaawansowane też mogły bez problemu coś z tej lekcji wynieść.
Czym jest mowa zależna i niezależna w języku włoskim?
Dla tych, którzy nie lubią nazywać rzeczy po imieniu w gramatyce krótkie przypomnienie czym jest mowa zależna i niezależna, jak zwykle na przykładzie.
Mowa zależna: Ona mówi, że masz rację.
Mowa niezależna: Ona mówi: „Masz rację”.
A teraz zobaczmy co się dzieje w języku włoskim.
Konstrukcja mowy zależnej
Tak jak w wielu językach, również w języku włoskim występuje następstwo czasów w mowie zależnej, czyli cofamy się o czas do tyłu w stosunku do czasu użytego w mowie niezależnej (chociaż zobaczymy w dalszej części wpisu, że nie zawsze tak jest).
Zmianie ulegają również podmioty, określenia czasu i miejsca, przymiotniki wskazujące i dzierżawcze itp.
Zacznę właśnie od listy tych elementów, które się zmieniają ponieważ to jest dość ważne i przyda nam się w dalszej części artykułu.
Zmiana zaimków osobowych (podmiotów) i dzierżawczych
io, tu, lui, lei, Lei >> lui, lei
noi, voi, loro >> loro
mio, tuo, suo >> suo
nostro, vostro, loro >> loro
np.
“Ti telefono più tardi” –> Ha detto che gli/le telefona più tardi.
“Maria, vai da tua madre stasera?” –> Ho chiesto a Maria se va da sua madre stasera.
Zmiana zaimków wskazujących i przysłówków miejsca
questo >> quello
qui >> lì
qua >> là
np.:
“Questa non è la mia penna” –> Dice che quella non è la sua penna.
Zmiana przysłówków czasu
oggi >> quel giorno
stamattina >> quella mattina
domani >> il giorno dopo
fra una settimana >> la settimana dopo/seguente/successiva
ieri >> il giorno prima/precedente
ieri sera >> la sera prima
un’ora fa >> un’ora prima
tre giorni fa >> tre giorni prima
tra poco >> poco dopo
ora >> allora, in quel momento
poco fa >> poco prima
np.:
“Stasera vado al cinema” –> Ha detto che quella sera andava al cinema.
Pytania w mowie zależnej
Często słyszę w pytaniach che i to jest błąd!
Pytania w mowie zależnej zawsze są wprowadzane przez se (jeśli pytanie nie zaczyna się od zaimka pytajnego)
np.:
Ha chiesto: “Sai la risposta?” –> Ha chiesto se sapeva la risposta.
Ha chiesto: “Che ore sono?” –> Ha chiesto che ore erano. (tutaj nie dodajemy se)
Zamiana czasowników w mowie zależnej gdy mowa o przeszłości
Powtórzę jeszcze raz to co w nagłówku: gdy mowa o przeszłości to cofamy się o jeden czas do tyłu. Mam na myśli sytuacje, w których to co jest przekazywane dotyczyło przeszłości lub działo się w przeszłości. W takich sytuacjach główne zdanie będzie w czasie przeszłym (passato prossimo, imperfetto, passato remoto), natomiast zdanie podrzędne będzie ustalone według schematu:
indicativo presente >> indicativo imperfetto
Ha detto: “Devo andare” >> Ha detto che doveva andare.
passato prossimo >> trapassato prossimo
Ha detto: “Ho studiato molto oggi” >> Ha detto che aveva studiato molto quel giorno.
passato remoto >> trapassato prossimo
Ha detto: “Da piccola viaggiai molto con i miei genitori” >> Ha detto che da piccola aveva viaggiato molto con i suoi genitori.
futuro >> condizionale composto
Da piccola diceva: “Da grande farò la maestra” >> Da piccola diceva che avrebbe fatto la maestra.
condizionale >> condizionale composto
Ha detto: “Vorrei tornare a casa” >> Ha detto che sarebbe voluto tornare a casa.
imperativo >> infinito semplice + DI
Ha gridato: “Torna subito” >> Ha gridato di tornare subito
Jak widzisz, na liście nie ma wszystkich możliwych czasów. Warto tu zaznaczyć, że kilka z nich w ogóle się nie zmienia, nigdy:
imperfetto, trapassato prossimo, congiuntivo imperfetto i trapassato pozostają bez zmian
Zamiana czasowników w mowie zależnej, gdy mowa o teraźniejszości lub przyszłości
Jeżeli akcja, o której mowa jeszcze się nie wydarzyła lub dotyczy teraźniejszości lub przyszłości to nie należy zmieniać czasów. Samych czasów! Podmioty i inne słówka ulegają zmianie zgodnie z zasadami.
Zobaczmy kilka przykładów:
Anna dice: “Il cane abbaia” –> Anna dice che il cane abbaia.
Ola dice: “Oggi studierò il discorso diretto” –> Ola dice che oggi studierà il discorso diretto.
Lei domani mi dirà: “Sono stata al cinema oggi” –> Lei domani mi dirà che è stata al cinema quel giorno.
Zamiana trybu na congiuntivo w mowie zależnej
I tu zaczyna się część dla bardziej zaawansowanych, bo wkraczamy już w temat użycia trybu congiuntivo.
Z czego bierze się konieczność użycia tego trybu w mowie zależnej? Z tego, że nie musimy używać tylko czasownika dire żeby coś przekazać. Możemy użyć też takich czasowników jak: chiedere, credere, pensare, ritenere, itp. Jeżeli czasownik, jakiego używamy wymaga congiuntivo to właśnie w ten sposób powinniśmy zamienić czasowniki:
indicativo presente >> congiuntivo imperfetto
Paolo ha chiesto: “Devi andare a casa?” >> Paolo ha chiesto se dovesse andare a casa.
passato prossimo / passato remoto >> congiuntivo trapassato
Paolo ha chiesto: “Sei tornata tardi a casa?” >> Paolo ha chiesto se fosse tornata tardi a casa.
imperativo >> congiuntivo presente/imperfetto
Paolo dice: “Andatevene” >> Paolo ordina che se ne vadano. (congiuntivo presente bo akcja dotyczy teraźniejszości)
Paolo ha detto: “Andatevene” >> Paolo ha ordinato che se ne andassero. (congiuntivo imperfetto bo akcja dotyczy przeszłości)
Podobnie tutaj, tak jak pisałam wcześniej, nie zawsze zachodzi potrzeba zmiany czasów. W tym przypadku, jeżeli akcje dotyczą teraźniejszości to zamieniamy po prostu tryb, bez zmiany czasu. Czyli np.
Anna dice: “L’italiano è facile” –> Anna pensa che l’italiano sia facile.
Trochę ważnych informacji się nazbierało w tym wpisie. W związku z tym postanowiłam zebrać te najważniejsze i przygotowałam wygodną i przejrzystą infografikę, którą możesz wpiąć do swojego segregatora z notatkami lub powiesić w dobrze widocznym miejscu nad biurkiem.
Infografika – mowa zależna i niezależna
Jak widzicie mowa zależna i niezależna w języku włoskim to dość obszerny temat. Jeżeli macie jeszcze jakieś pytania to piszcie śmiało! Albo tu w komentarzach, albo na grupie 😉 Tam też jestem cały czas i czuwam 😉
Ciao!
mam pytanie dotyczące następstwa czasów.
Głównie mi chodzi o konstrukcje typu „Hai detto che”; „Sapevo che” itd
Czy w momencie kiedy chcę powiedzieć np „nie powiedziałem, że to głupi pomysł” mogę użyć w drugiej części zdania czasu teraźniejszego , czy muszę użyć czasu przeszłego? Często mam problem z tego typu zdaniami, które zawierają część przeszłości i teraźniejszości.
Czy concordanza dei tempi jest sztywną zasadą?
„Powiedziałeś, że możesz to zrobić” – Hai detto che puoi farlo/ Hai detto che potevi farlo.
Dziękuję za odpowiedź! 🙂
Pozdrawiam
zgodność czasów to seria zasad i wyjątków 🙂
W praktyce dużo zależy od tego co chcemy przekazać między wierszami oraz od tego w jaki sposób posługujemy się językiem. Na piśmie wypada trzymać się zasad. Podczas kolokwialnej rozmowy ze znajomymi można sobie pozwolić na inne zasady 😉
Ogólnie gdy odwołujemy się do przeszłości, lepiej pozostać w przeszłości; gdy do teraźniejszości to w teraźniejszości.
Jeśli potrzebujemy coś pomieszać, czasem jest to poprawna opcja.
Podane przez Ciebie przykłady akurat mogą być w obu wersjach użyte, właśnie w zależności od tego czy mówimy o teraźniejszości (lub przyszłości), czy o przeszłości.
Mam pytania jak powyżej, o te dwie konstrukcje:
“Maria, vai da tua madre stasera?” –> Ho chiesto a Maria se va da sua madre stasera. Zdanie podrzędne w czasie teraźniejszym (va), co z następstwem czasów? Czy to passato prossimo w tym wypadku traktujemy na tyle blisko przeszłości że jest ”teraźniejszością”? i wobec tego i reguł zgodności moge użyc presente (va) ??
i później
Paolo ha chiesto: “Devi andare a casa?” >> Paolo ha chiesto se dovesse andare a casa. Zdanie podrzedne w czasie przeszłym (akurat tu congi imperfetto) zgodnie z ‘klasyczną’ zgodnoscia czasów ?
I czy w tym zdaniu musi być cogiuntivo? czy dopuszczalne było by indicativo?
Bardzo dziekuję
Ciao! W pierwszej sytuacji mówimy o czymś, co jeszcze się nie wydarzyło, a dopiero wydarzy się wieczorem. Dlatego właśnie nie zmieniamy czasów.
W drugim przykładzie można by było użyć też indicativo imperfetto (to często spotykane w mowie i mniej formalnych sytuacjach, jednak congi jest tu bardziej poprawny).
Przy mowie zależnej i niezależnej jest dużo “to zależy” 🙂
Czyli słowem klucz jest stasera
to prawda, temat skomlikowany:) czasem mózg paruje, dziękuje bardzo!
Mam pytanko do zdania Ho chiesto a Maria se va da sua madre stasera.> czasem się używa po ‘ha chiesto’ conguntivo ? ? jak wyważyć kiedy bardziej to zastosowac lub kiedy nie bedzie to miało az takiego znaczenia?
Niestety nie da się tak łatwo odpowiedzieć na to pytanie. Jeśli chodzi o takie sytuacje to trzeba wziąć pod uwagę co tak naprawdę chcemy przekazać, pamiętając, że tryb łączący “zwiększa” m.in. subiektywność i niepewność.